Ukudla okwakudliwa kuqala okutshalwayo kwakubenza abantu baphile isikhathi eside. Sibe nengxoxo noMnuzane Mgazi Maleza Zaphania, owazalwa mhla zingu 4 Februwari 1947 ohlala endaweni yaseNanda eCongo. Uthi ukudla okwakutshalwa kwakuba nempilo ngoba kwakuthi kuphuma ensimini kudliwe. Futhi babephila impilo ende ngoba kwakungenawo amafutha nezinye izithasiselo ezingabeka impilo yabo engcupheni.
Izibonelo zalokokudla okunye kwakho kusadliwa ezindaweni ekusalinywa kuzo kuthi labo abangasalimi bakuthenge ezimakethe ngamanani aphezulu.
– amadumbe
– izintanga
– ummbila
– amabele
– imfe
– itiye
– izindlubu
– ubhatata
– amantongomane
Ummbila yisitshalo esingenziwa ukudla okuningi okuhlukene. Njengezinkobe – izinkobe kuhlanganiswa ummbila nobhontshisi abanye abantu bagaya izindlubu bazifake phakathi nazo. Kube khona isagcobe. Isagcobe wumbila ogqunyiswayo kuthi uma usuqala ukonakala ukhishwe kwenziwe ngawo iphalishi. Isagcobe sasifakwa ethangini elalakhiwa ngokuthi kumbiwe umgodi omkhulu usindwe ngobulongwe benkomo bese kuyalindwa bome ubulongo kuthathwe into eyisivalo esiqinile ekuzovalwa ngayo. Phela isivalo senzelwa ukuthi izinkomo uma zihamba zingaphoseki kulomgodi. Kuthiwa wawuthathwa ummbila ufakwe ethangini elikhulu, babewukalela isikhathi ukuthi usuthanda ukonakala bese uyakhishwa, kwenziwe isinkwa sommbila noma iphalishi lommbila. Izindlubu zitshalwa njengobhontshisi. Uma sezivuthiwe ziyathathwa zihlutshwe njengobhontshisi ziphekwe uma zivunwe zingakavuthwa kahle uma sezivuthiwe zingenziwa amakinati.
Izintanga imifino etshalwayo aphuma amathanga uma isilungile. Abantu bayakwazi ukuyikha noma ngabe awakatheli amathanga ukuyidla njengesishebo. Kuningi abantu abakwenzayo ngamathanga njengesijingi lapho kuthathwa ithanga eselivuthiwe liphekwe livuthwe kufakwe impuphu kube njengephalishi bese kuyadliwa. Kwesinye isikhathi bapheke ithanga lodwa, ithanga futhi liyasenza isishebo.
Amabele kwenziwa utshwala lwesintu. Amadumbe, ubhatata kuyaphekwa kuvuthwe kudliwe abanye abantu bakudla nesishebo senyama.
Imfe icishe ifane nomoba. Itiye lalitshalwa abanye abantu balibiza ngeseke lekati kwakuthathwa amaqabunga esihlahla afakwe eketeleni kubiliswe namanzi kube yitiye. Ubhotshisi uyaphekwa wenziwe isishebo, kwesinye isikhathi wenziwe umampushini noma izinkobe. Amantongomane ayenziwa isishebo ayethathwa agaywe aze abe yimvuthu bese eyaphekwa.
Konke lokudla kwakuqhamuka phansi emhlabathini kulinywa ngabantu.
By: Nqobile Mdabe