Kunezinkolelo eziningi mayelana nezilwane esizweni samaZulu lokhu kungaba okuhle noma okubi. Kulendaba sizogxila kakhulu ekusetshenzisweni kwalezilwane ngendlela yokuthakatha noma ngendlela embi. Kunabantu abanesiphiwo sokusebenzisa amakhambi okwelapha. Abanye basebenzisa nezilwane noma okutholakala ezilwaneni ukwelapha noma ukubulala. Lohlobo lwalaba abasebenzisa indlela engalungile bayakwazi nokuthi benze izulu lidume likade libalele lingakhombisi mvula. Kujwayeleke ukuthi kube yizimbangi ezithile noma nje basuke bezigqaja ngokusebenza kwemithi yabo. Unwabu nexoxo noma iselesele yizilwane ezingahlalelani ngokwemvelo.
Lendaba lisilandiswe uMnumzane Ngwenya ongumelaphi wendabuko endaweni yakwaDlwembe ngaseNtshongweni. Uthi uma izinsizwa ezimbili zifuna ukuzwana amandla ziyalungiselela ngaphambi kokuba ubhekane nayo leyonsizwa. Isikhathi ekujwayeleke ukuthi kwenziwe ngaso lomkhuba yisehlobo. Kufanele bazisane ngokuthi yiluphi usuku abazozwana ngalo amandla ngoba uma ungamtsheli omunye ukhombisa ubuvaka. Ukusetshenziswa kweselesele nonwabu kungaba ubuciko boyedwa walaba abasuke bebhekene.
Ukusetshenziswa kwalezilwane
Uthatha ithini noma ikopi elinesivalo nelezilwane zombili uzivalele ndawonye. Kuthiwa njengoba kuyizilwane ezingahlalelani ngokwemvelo ziyalwa kulelikopi ozifake kulo. Ukuthukuthela kwazo kuzozenza zombili zikhiphe ‘umbani’ nekopi lizovuleka. Uyaphinda uzivalele uma ungakweneliseki ukuthi zizokusebenzela. Kufanele ukuthi zize zizikhululele kulelikopi ngoba phela lokho yikho ozukusebenzisa uma sewenza ingxube yakho yokulwa nomlingani wakho lowo. Lezilwane kufanele uzivalele izikhawu ezintathu. Lokhu ukulungisa ngosuku olwandulela ukuthi uye kolwa. Kunenkolelo yokuthi lowo osuke ulwa naye uma ekuthumelela ngombani uyafika ungakuboni ngenxa yokuthi kusetshenziswe unwabu ukuthakeni imithi ozoyisebenzisa njengoba phela unwabu lwaziwa ngokushintsha imibala.
Ukuze bakwazi ukubulalana lowo onobuciko bokuhlanganisa ingxube yexoxo nonwabu uyigcoba esithombeni salowo amgadlayo, bese ethatha nesibuko asibhekise emzini walowo azobe elwa naye naseshashalazini lapho kuzolwelwa khona. Lokhu bathi kuyasiza ukuthi izinto zakho zikwazi ukufinyelela kulowo ngoba phela usuke ungekho eduze naye. Nalowo ogadlwayo usuke ezivikele ngemithi yakhe.
Lempi noma lomdlalo wabo kufanele ube semini bebade bonke abantu bebukele. Lungathatha usuku lonke noma uma kukhona osheshe wahlulwa lungaphela. Lomdlalo wenziwa ngokushintshana yilabo abalwayo ngokwendawo ababa kuyo. Babekelana isikhathi umuntu ngamunye azogadla ngaso. Uma siphela lesosikhathi ungakwazanga ukubulala lowo obumgadla uzobuyela emzini wakhe bese kuba yilowo oqale wagadla ozogadlwa. Lokhu kuyaye kuchaze ukuhlulwa uma kuze kwaphela isikhathi esibekiwe umuntu engafile. Ogadlwayo isizathu sokuthi aye entabeni yingoba bavikela imizi yabo ukuthi ingashi ngenxa yalokhu. Uma engekho ohlulwayo bayaphinda bayofuna ezinye izinduku abagadla ngazo ezinamandla. Lokhu kuthathwa njengomdlalo wokuzwana amandla phakathi kwamadoda noma izinsizwa ezazi imithi yesintu.
By: Nelisiwe Hlongwane